Chăm sóc sức khoẻ: bệnh quai bị và những điều cần biết

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm do vi-rút thuộc họ Paramyxo gây ra, làm sưng đau tuyến mang tai (các tuyến nước bọt nằm giữa tai và hàm). Vi-rút này có thể ảnh hưởng đến tinh hoàn, buồng trứng, tuyến tụy, vú, não và màng não. 

Những người mắc bệnh thường là trẻ em trong độ tuổi 2-12 tuổi, tuy nhiên, bệnh có thể gặp ở người trưởng thành (chiếm 10% số ca mắc quai bị). Bệnh thường xảy ra vào mùa lạnh và tỉ lệ mắc bệnh tăng, giảm tùy theo mùa.

Đường lây nhiễm

Bệnh quai bị lây lan qua các giọt nước nhỏ chứa #vi-rút phát tán trong không khí khi người bệnh ho, hắt hơi, nói hoặc thông qua tiếp xúc với đồ vật bị nhiễm vi-rút và có thể qua nước tiểu.

Triệu chứng

Các dấu hiệu và triệu chứng thường xuất hiện khoảng 2-3 tuần sau khi nhiễm vi-rút và có thể bao gồm:
Người bệnh bị sưng, đau ở một hoặc cả hai bên mặt (viêm tuyến mang tai). Sưng nề thường đạt đỉnh điểm trong 1-3 ngày, sau đó giảm dần trong vòng 1 tuần, tuy nhiên da ở vùng này không bị nóng và không sung huyết. Ban đầu, vùng sưng nằm ở bên dưới, phía trước tai, sau đó lan rộng ra trước và xuống dưới hàm, lan xuống cổ, đẩy góc tai lên trên và ra ngoài. Đây là dấu hiệu đặc trưng của bệnh. Các triệu chứng khác bao gồm sốt, đau họng, đau đầu, đau cơ, yếu ớt, mệt mỏi, ăn mất ngon, đau khi nhai hoặc nuốt.

Biến chứng

Biến chứng ở cơ quan sinh sản
Đây là biến chứng đáng ngại nhất của bệnh quai bị, xảy ra ở cả nam và nữ.

• Viêm tinh hoàn và mào tinh hoàn: Hiếm khi xảy ra ở trẻ em trai dưới 10 tuổi. Biến chứng viêm tinh hoàn thường xảy ra ở những người mắc bệnh quai bị sau tuổi dậy thì, chiếm khoảng 20-35% tổng số ca mắc bệnh; 10-30% trong số những người mắc biến chứng này bị viêm cả 2 bên tinh hoàn. Biến chứng này thường xảy ra sau khi viêm tuyến mang tai 1-2 tuần.Ngay sau khi đi vào tinh hoàn, virus quai bị gây tổn thương các nhu mô tinh hoàn và ống dẫn tinh, thâm nhập vào các tế bào lympho kẽ quanh mạch. Viêm và phù nề tiến triển trong nhu mô tinh hoàn làm gia tăng áp lực trong tinh hoàn. Đây là lý do teo tinh hoàn. Bên cạnh đó, viêm tinh hoàn do quai bị có thể làm giảm đáp ứng của tinh hoàn đối với các kích thích nội tiết tố của tuyến yên và sản xuất kháng thể kháng tinh trùng. Các vấn đề này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản của nam giới (hiếm muộn, vô sinh).
  
• Viêm buồng trứng: Vi-rút quai bị có thể gây biến chứng ở cơ quan sinh sản nữ, chẳng hạn như gây viêm buồng trứng, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, tuy nhiên, tỉ lệ mắc biến chứng này ở phụ nữ chỉ chiếm khoảng 7%, thấp hơn so với tỉ lệ viêm tinh hoàn ở nam giới. Nguyên nhân là do sự khác biệt giữa cấu tạo của các tế bào trứng với cấu trúc tế bào của tuyến mang tai.
  
• Bệnh quai bị ở thai phụ: các nguy cơ nếu mắc bệnh trong ba tháng đầu thai kỳ bao gồm sẩy thai, dị tật thai nhi; trong 3 tháng cuối là sinh non hoặc thai chết lưu
  

Viêm tuyến tụy.Các dấu hiệu và triệu chứng của viêm tụy bao gồm đau ở vùng bụng trên, buồn nôn, ói mửa, tiêu chảy.
Viêm màng não.Đây là một biến chứng hiếm gặp, gây buồn ngủ, đau đầu, cứng cổ, sợ ánh sáng, buồn nôn. Viêm màng não do vi-rút quai bị thường tự khỏi trong vòng 14 ngày mà không cần điều trị và không gây ra bất kỳ vấn đề sức khỏe lâu dài nào.
Mất thính lực.Biến chứng này thường chỉ thoáng qua và được cải thiện theo thời gian. Rất hiếm khi quai bị gây điếc vĩnh viễn.
Các biến chứng khác của bệnh quai bị có thể bao gồm viêm não (có thể gây tử vong), viêm tim và các cơ quan khác.

Điều trị

Không có thuốc đặc hiệu để tiêu diệt vi-rút gây bệnh quai bị. Ở hầu hết mọi người, bệnh có thể tự khỏi trong vòng 1 tuần mà không gây ra bất kỳ vấn đề sức khỏe dài hạn nào. Các biện pháp điều trị hỗ trợ giúp giảm bớt các triệu chứng cho đến khi hệ miễn dịch của cơ thể đẩy lùi bệnh quai bị, bao gồm:

• Thuốc Paracetamol hay ibuprofen để giảm sốt và giảm đau.
  
• Uống nhiều nước để hạ sốt.
  
• Vệ sinh răng miệng, cổ họng cẩn thận. Đánh răng sau khi ăn, súc miệng, họng bằng dung dịch sát khuẩn chuyên dụng.
  
• Người bệnh bị viêm, sưng tinh hoàn cần nằm nghỉ tại giường, mặc đồ lót hỗ trợ để treo tinh hoàn lên, chườm lạnh hoặc chườm ấm để giảm sưng, giảm đau.
  

Để ngăn ngừa các biến chứng của bệnh quai bị, bạn cần:

• Có chế độ ăn uống hợp lý, cung cấp năng lượng cho cơ thể để tăng sức đề kháng.
  
• Hạn chế vận động, tuyệt đối không chạy nhảy. Vận động nhiều khiến vi-rút lây lan nhanh trong cơ thể, dễ gây ra các biến chứng.
  
  

Phòng tránh

Tiêm chủng là sự lựa chọn tốt nhất để ngăn ngừa bệnh quai bị. Tuy nhiên, không phải tất cả mọi người được chủng ngừa vắc-xin quai bị đều miễn dịch đối với bệnh này. #Vắc-xin quai bị chỉ phát huy hiệu quả phòng bệnh ở khoảng 88% (2 liều) và 78% (1 liều) các đối tượng được chủng ngừa. 
Cách li người bệnh là cách để giảm thiểu nguy cơ lây lan bệnh quai bị. 
Vệ sinh tay chân, nhà cửa, đồ dùng sạch sẽ.
Nếu phải tiếp xúc với người bệnh, người lành cần mang khẩu trang.